BHP w Energetyce Odnawialnej: Kluczowe zasady bezpieczeństwa przy budowie i serwisowaniu elektrowni wiatrowych, fotowoltaicznych i biogazowni
- InSafetee
- 22 cze
- 17 minut(y) czytania
Zaktualizowano: 8 lip
Wprowadzenie: Dynamiczny rozwój OZE a nowe wyzwania w zakresie BHP
Polska transformacja energetyczna nabrała bezprecedensowego tempa. Sektor odnawialnych źródeł energii (OZE) przestał być niszową alternatywą, stając się jednym z filarów krajowego bezpieczeństwa energetycznego. Dane statystyczne są jednoznaczne: w 2024 roku OZE odpowiadały za rekordowe 29,6% produkcji energii elektrycznej w kraju, co stanowi ogromny skok w porównaniu z 13,2% w roku 2015. W szczytowych momentach, jak w maju 2024 roku, udział ten sięgał nawet 35,9%. Na koniec 2024 roku całkowita moc zainstalowana w odnawialnych źródłach energii przekroczyła 33,6 GW, co stanowiło już około 46,2% wszystkich mocy wytwórczych w polskim systemie energetycznym.
Ten imponujący wzrost jest napędzany w dużej mierze przez dwa główne nurty: fotowoltaikę, która dominuje pod względem mocy zainstalowanej z wynikiem 21,2 GW (63% mocy OZE), oraz lądową energetykę wiatrową z mocą 10,2 GW (30,2% mocy OZE). Równolegle, choć na mniejszą skalę, rozwija się sektor biogazowni, których na koniec 2024 roku w Polsce funkcjonowało 442, w tym 174 rolnicze. Co istotne, rozwój ten ma charakter silnie zdecentralizowany. Motorem napędowym, szczególnie w fotowoltaice, jest energetyka prosumencka. Na koniec 2024 roku w Polsce funkcjonowało już ponad 1,5 miliona mikroinstalacji, z których przytłaczająca większość (ponad 98%) należała do prosumentów. Ta oddolna rewolucja, choć niezwykle pozytywna z perspektywy ekologicznej i energetycznej, stwarza unikalne wyzwania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Rozproszenie rynku na tysiące małych firm instalatorskich, działających pod presją czasu i ceny, może prowadzić do niejednolitych standardów bezpieczeństwa i niedostatecznego przygotowania do specyficznych zagrożeń.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie kompleksowego podejścia do BHP w całym cyklu życia elektrowni odnawialnych – od projektu i budowy, przez eksploatację, aż po serwis i konserwację. Dynamiczny rozwój nowych technologii niesie ze sobą specyficzne, często nieoczywiste zagrożenia, które fundamentalnie różnią się od tych w energetyce konwencjonalnej. Ryzyko łuku elektrycznego prądu stałego w instalacjach fotowoltaicznych, praca w ekstremalnych warunkach na wysokościach w turbinach wiatrowych, czy złożone zagrożenia biologiczne i wybuchowe w biogazowniach wymagają nowej wiedzy, specjalistycznego sprzętu i rygorystycznych procedur.
Odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa jest wielopoziomowa. Zgodnie z art. 207 Kodeksu Pracy, fundamentalny obowiązek ochrony życia i zdrowia pracowników spoczywa na pracodawcy. W procesie budowlanym odpowiedzialność ta rozkłada się na inwestora, który musi zapewnić opracowanie kluczowych dokumentów, takich jak Plan Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia (BIOZ), generalnego wykonawcę koordynującego prace, podwykonawców oraz samych pracowników, zobowiązanych do przestrzegania przepisów i zasad BHP. W obliczu tak szybkiej transformacji technologicznej, która zdaje się wyprzedzać adaptację niektórych szczegółowych regulacji, niniejszy raport pełni rolę praktycznego przewodnika, systematyzującego wiedzę i wskazującego najlepsze praktyki w zakresie BHP dla nowoczesnej energetyki.
Fundament prawny: Jakie przepisy regulują BHP w sektorze OZE w Polsce?
Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem w sektorze OZE wymaga znajomości i stosowania szeregu aktów prawnych, które tworzą ramy dla bezpiecznej pracy na każdym etapie projektu – od koncepcji po eksploatację. Zrozumienie roli każdego z tych dokumentów jest kluczowe dla inwestorów, kierowników budów i specjalistów ds. BHP.
Nazwa aktu prawnego | Kluczowe znaczenie dla OZE | Etap projektu | Główne odniesienia/artykuły |
Kodeks Pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465) | Określa fundamentalne obowiązki pracodawcy, prawa i obowiązki pracownika, zasady oceny ryzyka zawodowego oraz koordynacji prac. | Budowa i Eksploatacja | art. 207, 208, 212, 226 |
Ustawa Prawo budowlane (Dz. U. z 2023 r. poz. 682, z późn. zm.) | Definiuje obowiązki uczestników procesu budowlanego i wprowadza kluczowy dokument – Plan Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia (BIOZ). | Budowa | art. 18, 20, 21a, 2 |
Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie BHP przy urządzeniach energetycznych (Dz.U. 2019 poz. 1830) | "Biblia" dla etapu eksploatacji i serwisu. Reguluje prace przy urządzeniach grup G1, G2, G3, w tym procedury odłączania energii (LOTO). | Eksploatacja i Serwis | § 6, § 28, § 29, § 3 |
Ustawa o odnawialnych źródłach energii (Dz. U. z 2023 r. poz. 1436, z późn. zm.) | Określa wymogi techniczne i formalne dla instalacji OZE, definicje oraz zasady przyłączania do sieci, które pośrednio wpływają na bezpieczeństwo. | Projektowanie, Budowa, Eksploatacja | art. 2, art. 11 |
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie BHP podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. 2003 nr 47 poz. 401) | Uszczegóławia wymagania dotyczące organizacji placu budowy, prac na wysokości, w wykopach i stosowania środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej. | Budowa | § 6, § 9, § 132 |
Tabela 1. Kluczowe akty prawne dla BHP w sektorze OZE
Rola Planu BIOZ (Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia)
Plan BIOZ jest fundamentalnym dokumentem dla każdej większej budowy, w tym farm wiatrowych, fotowoltaicznych czy biogazowni. Jego celem jest identyfikacja zagrożeń i zaplanowanie metod ich eliminacji lub ograniczenia jeszcze przed rozpoczęciem prac. Obowiązek zapewnienia jego opracowania spoczywa na inwestorze, a za jego sporządzenie odpowiada kierownik budowy.
Plan BIOZ jest wymagany, gdy spełniony jest co najmniej jeden z poniższych warunków :
Przewidywany czas trwania budowy przekracza 30 dni roboczych, a jednocześnie zatrudnionych będzie co najmniej 20 pracowników.
Planowana pracochłonność robót przekracza 500 osobodni (co odpowiada 4000 roboczogodzinom).
Wykonywane są roboty budowlane stwarzające szczególnie wysokie ryzyko, co w praktyce dotyczy niemal każdej inwestycji OZE. Do takich prac zalicza się m.in. prace, przy których istnieje ryzyko przysypania ziemią lub upadku z wysokości, prace w pobliżu linii wysokiego napięcia, prace z użyciem materiałów niebezpiecznych czy prace w przestrzeniach zamkniętych.
Prawidłowo sporządzony plan BIOZ musi zawierać stronę tytułową, część opisową oraz część rysunkową. Część opisowa identyfikuje zagrożenia, określa sposoby ich zapobiegania oraz procedury instruktażu pracowników. Część rysunkowa, naniesiona na projekt zagospodarowania terenu, wizualizuje kluczowe elementy bezpieczeństwa, takie jak lokalizacja stref niebezpiecznych, dróg komunikacyjnych i ewakuacyjnych, czy rozmieszczenie sprzętu ratowniczego.
Wymagane uprawnienia i kwalifikacje
Bezpieczna praca w sektorze OZE jest niemożliwa bez odpowiednio wykwalifikowanej kadry. Specyfika technologii wymaga posiadania szeregu uprawnień, które potwierdzają wiedzę i umiejętności w zakresie bezpiecznej obsługi specjalistycznych urządzeń.
Uprawnienia energetyczne (tzw. uprawnienia SEP): Niezbędne do wykonywania prac eksploatacyjnych lub dozoru przy urządzeniach, instalacjach i sieciach energetycznych. W zależności od rodzaju instalacji wymagane są uprawnienia w odpowiednich grupach:
Grupa 1 (G1): Urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne – absolutnie kluczowe dla elektryków i serwisantów w energetyce wiatrowej i fotowoltaicznej.
Grupa 2 (G2): Urządzenia wytwarzające, przetwarzające i zużywające ciepło – niezbędne dla personelu obsługującego biogazownie (np. układy kogeneracyjne, sieci cieplne).
Grupa 3 (G3): Urządzenia, instalacje i sieci gazowe – wymagane przy pracy z instalacjami biogazu.
Szkolenia wysokościowe: Obowiązkowe dla każdego, kto wykonuje pracę na wysokości powyżej 1 m na powierzchni niezabezpieczonej stałymi konstrukcjami. W sektorze OZE ma to szczególne znaczenie:
Monterzy PV: Muszą posiadać co najmniej podstawowe uprawnienia do pracy na wysokości (tzw. dostęp budowlany).
Technicy turbin wiatrowych: Wymagane są specjalistyczne, międzynarodowe certyfikaty, najczęściej w standardzie GWO (Global Wind Organisation), obejmujące moduły takie jak Praca na Wysokości (Working at Heights - WAH) i Ratownictwo Wysokościowe (Advanced Rescue Training - ART).
Inne specjalistyczne uprawnienia: W zależności od wykonywanych zadań, pracownicy mogą potrzebować również uprawnień UDT do obsługi urządzeń transportu bliskiego (dźwigi, podnośniki koszowe), a także certyfikowanych szkoleń z pracy w przestrzeniach zamkniętych, co jest kluczowe w biogazowniach i przy serwisie wnętrz turbin wiatrowych.
BHP na Budowie Elektrowni OZE – Krok po Kroku
Faza budowy elektrowni OZE, niezależnie od technologii, jest procesem złożonym i obarczonym wysokim ryzykiem. Chociaż każda inwestycja ma swoją specyfikę, istnieją zagrożenia wspólne, wynikające z charakteru prac budowlanych na dużą skalę.
Zagrożenia wspólne dla wszystkich typów budów OZE
Prace ziemne: Każda duża inwestycja OZE zaczyna się od prac ziemnych – wykopów pod fundamenty turbin wiatrowych, zbiorników biogazowni czy konstrukcji wsporczych farm fotowoltaicznych, a także rowów pod trasy kablowe. Główne zagrożenie to ryzyko osunięcia się ziemi i zasypania pracowników. Jest to szczególnie niebezpieczne w gruntach niestabilnych lub nawodnionych. Zgodnie z przepisami, wykopy o ścianach pionowych bez obudowy można wykonywać tylko do głębokości 1 m w gruntach zwartych. Głębsze wykopy wymagają odpowiedniego zabezpieczenia skarp (oszalowania) lub zachowania bezpiecznego nachylenia.
Transport i logistyka: Budowa elektrowni OZE wiąże się z transportem elementów wielkogabarytowych i ciężkich. Łopaty turbin wiatrowych mogą mieć kilkadziesiąt metrów długości, a segmenty wieży i gondole ważą dziesiątki ton. Wymaga to starannego zaplanowania i przygotowania dróg dojazdowych oraz placów manewrowych i montażowych, które muszą wytrzymać ogromne obciążenia.
Praca ciężkiego sprzętu: Na placu budowy pracują potężne maszyny: dźwigi, koparki, ładowarki, betoniarki. Stwarzają one stałe ryzyko potrącenia, przygniecenia lub uderzenia. Kluczowe jest rygorystyczne wyznaczenie i oznakowanie stref pracy maszyn oraz dróg komunikacyjnych, a także bezwzględny zakaz przebywania osób postronnych w zasięgu ich działania.
Organizacja placu budowy: Prawidłowa organizacja jest fundamentem bezpieczeństwa. Teren budowy musi być ogrodzony na wysokość co najmniej 1,5 m, aby uniemożliwić dostęp osobom nieupoważnionym. Należy wyraźnie wyznaczyć i oznakować strefy niebezpieczne, w których występuje szczególne ryzyko (np. w zasięgu pracy żurawia lub w strefie zagrożonej upadkiem przedmiotów z wysokości). Strefa ta nie może być mniejsza niż 6 m od podstawy obiektu. Niezbędne jest również zapewnienie odpowiedniego zaplecza higieniczno-sanitarnego dla pracowników.
Specyfika budowy farmy wiatrowej
Budowa farmy wiatrowej to jedno z najbardziej spektakularnych i ryzykownych przedsięwzięć w budownictwie energetycznym.
Ryzyko upadku z wysokości: To dominujące zagrożenie na niemal każdym etapie montażu turbiny – od instalacji pierwszego segmentu wieży, przez montaż gondoli, aż po podnoszenie i mocowanie łopat wirnika. Prace te odbywają się na wysokościach sięgających często ponad 100 metrów i wymagają bezwzględnego stosowania zarówno środków ochrony zbiorowej (podesty robocze), jak i indywidualnej (certyfikowane szelki i systemy asekuracji).
Operacje dźwigowe na dużą skalę: Montaż turbiny jest precyzyjną operacją logistyczną i techniczną. Kluczowym czynnikiem ryzyka jest wiatr – przekroczenie dopuszczalnej prędkości wiatru dla pracy dźwigu może prowadzić do utraty kontroli nad podnoszonym elementem i katastrofy. Inne zagrożenia to niestabilność gruntu pod dźwigiem, wymagająca odpowiedniego przygotowania podłoża, oraz konieczność perfekcyjnej koordynacji między operatorem dźwigu a zespołami montażowymi na ziemi i na wysokości.
Zagrożenia mechaniczne: Ryzyko przygniecenia przez transportowane lub montowane elementy jest wszechobecne. Masa pojedynczej łopaty czy gondoli sprawia, że jakikolwiek błąd w operacjach podnoszenia lub mocowania może mieć tragiczne skutki.
Specyfika budowy farmy fotowoltaicznej (PV)
Choć pozornie mniej skomplikowana, budowa instalacji PV również niesie ze sobą unikalne i poważne zagrożenia.
Prace montażowe na wysokości: W przypadku instalacji dachowych, monterzy narażeni są na ryzyko upadku, zwłaszcza na dachach o dużym spadku, pokrytych śliskim materiałem lub w niekorzystnych warunkach pogodowych. Praca na naziemnych konstrukcjach wsporczych również klasyfikowana jest jako praca na wysokości.
Zagrożenia elektryczne (DC) i łuk elektryczny: To najbardziej specyficzne i często niedoceniane zagrożenie w fotowoltaice. Panele fotowoltaiczne generują niebezpieczne napięcie stałe (DC) pod wpływem samego światła słonecznego, nawet jeśli nie są podłączone do falownika i obwód jest otwarty. W przypadku uszkodzenia izolacji, poluzowania złącza lub próby rozłączenia obwodu pod obciążeniem, może dojść do powstania łuku elektrycznego DC. Jest on znacznie groźniejszy od łuku prądu przemiennego (AC), ponieważ prąd stały nie przechodzi przez zero, co utrudnia jego samoczynne wygaszenie. Temperatura łuku może osiągnąć kilka tysięcy stopni Celsjusza (nawet 4000-5000 °C), co prowadzi do topienia metalu, zapłonu materiałów izolacyjnych i w konsekwencji do pożaru całej instalacji lub budynku. Przyczynami powstawania łuku są najczęściej błędy montażowe: stosowanie niekompatybilnych złącz MC4 od różnych producentów, niedokładne zaciśnięcie konektorów profesjonalnymi narzędziami, uszkodzenie izolacji przewodów podczas przeciągania czy niedokręcone styki w rozdzielnicy DC.
Ręczne prace transportowe i ergonomia: Panele PV, choć coraz lżejsze, nadal są nieporęczne i ciężkie. Ich transport na dach i montaż wymaga od pracowników znacznego wysiłku fizycznego, często w niewygodnej, wymuszonej pozycji. Stwarza to ryzyko urazów kręgosłupa, nadwyrężenia mięśni i stawów. Kluczowe jest stosowanie prawidłowych technik podnoszenia i przenoszenia oraz, w miarę możliwości, wykorzystywanie urządzeń wspomagających transport.
Specyfika budowy biogazowni
Budowa biogazowni łączy w sobie zagrożenia typowe dla budownictwa przemysłowego, instalacji chemicznych i obiektów rolniczych.
Prace w przestrzeniach zamkniętych: Budowa i montaż wyposażenia wewnątrz betonowych zbiorników fermentacyjnych, studzienek rewizyjnych czy kanałów technologicznych to klasyczne przykłady prac w przestrzeniach zamkniętych. Występuje tam ryzyko śmiertelnego zatrucia lub uduszenia na skutek niedoboru tlenu lub nagromadzenia toksycznych gazów (np. siarkowodoru, amoniaku) oraz ryzyko wybuchu metanu.
Zagrożenia biologiczne: Na etapie budowy ryzyko to jest mniejsze niż podczas eksploatacji, jednak kontakt z zanieczyszczonym gruntem lub materiałami pochodzenia rolniczego (np. gnojowicą) może nieść ryzyko ekspozycji na szkodliwe mikroorganizmy i patogeny.
Budowa szczelnych instalacji gazowych i hydraulicznych: Niezwykle istotnym elementem jest zapewnienie absolutnej szczelności wszystkich połączeń w instalacji biogazu. Każdy wyciek stwarza bezpośrednie zagrożenie wybuchem. Podobnie, instalacje transportujące substrat i poferment muszą być szczelne, aby zapobiec skażeniu środowiska.
Technologia | Główne zagrożenie specyficzne | Kluczowe środki zaradcze |
Wiatrowa | Operacje dźwigowe wielkogabarytowe | Rygorystyczne przestrzeganie planu operacji dźwigowych (plan podnoszenia), stały monitoring warunków pogodowych, zapewnienie stabilności podłoża pod dźwigiem, wykwalifikowana i skoordynowana obsługa. |
Fotowoltaiczna | Łuk elektryczny prądu stałego (DC) | Stosowanie certyfikowanych i kompatybilnych złącz MC4, używanie profesjonalnych narzędzi do zaciskania, ochrona przewodów przed uszkodzeniami mechanicznymi, szkolenia z zakresu specyficznych zagrożeń DC. |
Biogazowa | Praca w przestrzeniach zamkniętych i ryzyko wybuchu | Stały monitoring składu atmosfery (O₂, CH₄, H₂S), zapewnienie skutecznej wentylacji, stosowanie sprzętu w wykonaniu przeciwwybuchowym (Ex), opracowanie i przećwiczenie planów ratunkowych. |
Tabela 2. Specyficzne zagrożenia i środki zaradcze w fazie budowy OZE
Bezpieczna eksploatacja i serwis – utrzymanie ruchu bez wypadków
Po zakończeniu budowy i uruchomieniu elektrowni, centrum uwagi przenosi się na zapewnienie jej bezpiecznej i nieprzerwanej pracy. Prace eksploatacyjne, serwisowe i konserwacyjne w sektorze OZE wymagają rygorystycznego przestrzegania procedur, z których najważniejszą jest Lockout/Tagout (LOTO).
Nadrzędna zasada: Procedura Lockout/Tagout (LOTO)
Lockout/Tagout to sformalizowany system bezpieczeństwa, którego celem jest ochrona pracowników przed przypadkowym uruchomieniem maszyn lub uwolnieniem niebezpiecznej energii podczas prac serwisowych. Jest to fundamentalna procedura w każdym nowoczesnym zakładzie przemysłowym, a w energetyce odnawialnej jej znaczenie jest szczególne, ze względu na występowanie wielu, często niewidocznych, form energii (elektrycznej, mechanicznej, hydraulicznej, chemicznej). Nazwa LOTO pochodzi od dwóch kluczowych czynności:
Lockout (zablokuj) – fizyczne założenie blokady na urządzeniu odcinającym energię, oraz Tagout (oznacz) – umieszczenie trwałej zawieszki informującej o prowadzonych pracach, osobie odpowiedzialnej i zakazie załączania.
Standardowa procedura LOTO, oparta na wytycznych m.in. amerykańskiej agencji OSHA, składa się z sześciu kluczowych kroków:
Przygotowanie i powiadomienie: Osoba upoważniona do wykonania blokady informuje wszystkich pracowników, których może dotyczyć wyłączenie urządzenia, o zakresie i celu prac.
Wyłączenie urządzenia: Zatrzymanie maszyny lub instalacji za pomocą standardowych procedur operacyjnych (np. przycisk stop).
Izolacja od źródeł energii: Fizyczne odłączenie urządzenia od wszystkich zidentyfikowanych źródeł energii za pomocą dedykowanych urządzeń izolujących (np. wyłącznik główny, zawór kulowy, zasuwa).
Zastosowanie blokad i zawieszek (Lockout/Tagout): Każdy pracownik przystępujący do prac serwisowych zakłada swoją osobistą, imienną kłódkę na urządzeniu izolującym. Uniemożliwia to załączenie energii, dopóki ostatnia osoba nie zakończy pracy i nie zdejmie swojej kłódki. Do kłódki dołączana jest zawieszka z informacjami.
Kontrola energii zmagazynowanej: To krytyczny krok, szczególnie w OZE. Należy sprawdzić i zneutralizować wszelką energię, która mogła pozostać w systemie po jego odłączeniu, np. poprzez rozładowanie kondensatorów, odpowietrzenie układów pneumatycznych, zwolnienie napiętych sprężyn czy spuszczenie ciśnienia z układów hydraulicznych.
Weryfikacja izolacji: Przed przystąpieniem do pracy należy podjąć próbę uruchomienia urządzenia, aby ostatecznie potwierdzić, że wszystkie źródła energii zostały skutecznie odcięte i praca jest bezpieczna.
Prawidłowe wdrożenie LOTO wymaga nie tylko sprzętu (specjalistyczne kłódki, blokady, zawieszki), ale przede wszystkim opracowania pisemnych, stanowiskowych instrukcji LOTO dla każdego urządzenia oraz przeszkolenia wszystkich pracowników.
Technologia | Główne źródła energii do odizolowania | Przykładowe punkty blokady | Specyficzne uwagi |
Wiatrowa | Elektryczna (sieć AC, generatory DC), Mechaniczna (obrót wirnika, system obrotu gondoli), Hydrauliczna (hamulce, system skoku łopat) | Wyłącznik główny w rozdzielni, odłączniki w gondoli, mechaniczna blokada piasty wirnika, zawory układu hydraulicznego, blokady pneumatyczne. | Konieczność odczekania i weryfikacji rozładowania dużych kondensatorów w przekształtnikach mocy. Zablokowanie wirnika jest kluczowe przed wejściem do piasty. |
Fotowoltaiczna | Elektryczna (sieć AC, obwody DC z paneli) | Rozłącznik DC przy falowniku, wyłączniki nadprądowe po stronie AC i DC w rozdzielnicach, bezpieczniki topikowe w skrzynkach przyłączeniowych. | Krytyczne: Panele PV pozostają pod napięciem DC, dopóki pada na nie światło. LOTO izoluje je od reszty instalacji, ale nie eliminuje napięcia na samych modułach i przewodach do punktu rozłączenia. |
Biogazowa | Elektryczna (pompy, mieszadła, wentylatory), Mechaniczna (ruchome części mieszadeł), Chemiczna (przepływ biogazu), Termiczna (układy kogeneracji) | Wyłączniki zasilania silników, zasuwy i zawory na rurociągach biogazu, substratu, pofermentu i wody grzewczej. | Należy uwzględnić energię potencjalną zgromadzoną w postaci ciśnienia w rurociągach. Izolacja odcinka rurociągu może wymagać zastosowania zaślepek (tzw. "ślepych kołnierzy"). |
Tabela 3. Zastosowanie procedury LOTO w instalacjach OZE
Serwis turbin wiatrowych – praca w ekstremalnych warunkach
Serwisowanie turbin wiatrowych to jedna z najbardziej wymagających i niebezpiecznych prac w całym sektorze energetycznym.
Praca na wysokości i dostęp linowy: Dostęp do gondoli, znajdującej się kilkadziesiąt lub ponad sto metrów nad ziemią, odbywa się za pomocą windy serwisowej lub systemu drabin wyposażonych w stałą asekurację. Jednak wiele prac konserwacyjnych i naprawczych, zwłaszcza na łopatach wirnika, wymaga zastosowania zaawansowanych technik dostępu linowego (alpinizmu przemysłowego). Pracownicy muszą być nie tylko sprawni fizycznie, ale przede wszystkim posiadać specjalistyczne przeszkolenie i certyfikaty, np. GWO.
Ratownictwo wysokościowe: Zespoły serwisowe muszą być samowystarczalne. W razie wypadku na dużej wysokości, standardowe służby ratunkowe mogą nie mieć możliwości dotarcia do poszkodowanego. Dlatego prawo oraz standardy branżowe (GWO) wymagają, aby technicy byli przeszkoleni i wyposażeni w sprzęt do samodzielnego przeprowadzenia akcji ratunkowej i ewakuacji kolegi z gondoli, wieży, a nawet z zawieszenia na linach.
Zagrożenia specyficzne:
Pożar w gondoli: To jedno z najpoważniejszych zagrożeń, mogące prowadzić do całkowitego zniszczenia turbiny. Przyczynami mogą być zwarcia w instalacji elektrycznej, przegrzanie się elementów mechanicznych (przekładni, hamulców) lub uderzenie pioruna. Ze względu na wysokość, akcja gaśnicza z ziemi jest praktycznie niemożliwa. Działania straży pożarnej ograniczają się do zabezpieczenia terenu przed spadającymi, płonącymi elementami i oczekiwania na wypalenie się konstrukcji. Wysoka temperatura może osłabić wieżę, grożąc jej zawaleniem. Jedynym skutecznym rozwiązaniem są zintegrowane systemy gaśnicze montowane wewnątrz gondoli, które niestety wciąż nie są standardem.
Oblodzenie łopat: W okresie zimowym, przy odpowiedniej wilgotności i temperaturze, na powierzchni łopat może tworzyć się warstwa lodu. Podczas pracy wirnika, fragmenty lodu mogą być odrywane i wyrzucane siłą odśrodkową na odległość kilkuset metrów, stwarzając poważne zagrożenie dla osób i obiektów w otoczeniu farmy.
Praca w przestrzeniach zamkniętych: Wbrew pozorom, turbina wiatrowa to nie tylko praca na otwartej przestrzeni. Wnętrze gondoli, piasty wirnika, a nawet same łopaty (w przypadku większych modeli) są klasyfikowane jako przestrzenie zamknięte. Panują tam specyficzne zagrożenia: ograniczona wentylacja, możliwość gromadzenia się szkodliwych oparów z olejów i smarów, utrudniona ewakuacja i ryzyko związane z ruchomymi elementami mechanicznymi.
Serwis instalacji fotowoltaicznych
Utrzymanie ruchu instalacji PV, choć wydaje się prostsze, wymaga rygorystycznego przestrzegania zasad bezpieczeństwa, głównie elektrycznego.
Bezpieczeństwo elektryczne na pierwszym miejscu: To absolutny priorytet. Nawet po wyłączeniu falownika i zastosowaniu procedury LOTO, obwody DC od strony paneli pozostają pod napięciem, dopóki pada na nie światło. Dlatego przed dotknięciem jakichkolwiek przewodów czy złącz, obowiązkowe jest zweryfikowanie braku napięcia za pomocą odpowiedniego miernika. Należy bezwzględnie używać narzędzi ręcznych z izolacją do 1000 V (zgodnych z normą PN-EN 60900), a także rękawic i obuwia elektroizolacyjnego. Prace powinny być wstrzymane podczas opadów deszczu lub przy dużej wilgotności.
Mycie i konserwacja paneli: Główne zagrożenia podczas tej czynności to upadek z wysokości i porażenie prądem. Absolutnie zabronione jest chodzenie lub stawanie na modułach. Należy używać miękkich szczotek, najlepiej na wysięgnikach teleskopowych, aby uniknąć zarysowania powierzchni. Używanie myjek ciśnieniowych jest ryzykowne – strumień wody pod wysokim ciśnieniem może uszkodzić uszczelnienia modułu i doprowadzić do wniknięcia wilgoci do środka. Krytycznie ważne jest unikanie szoku termicznego – polewanie rozgrzanych w słońcu paneli zimną wodą może spowodować mikropęknięcia szkła i uszkodzenie ogniw.
Termowizja i diagnostyka "hot-spotów": Badanie kamerą termowizyjną to nie tylko narzędzie do oceny wydajności, ale przede wszystkim kluczowy element prewencji pożarowej. Pozwala ono na wczesne wykrycie tzw. "hot-spotów" – punktowo przegrzewających się ogniw. Hot-spoty powstają najczęściej w wyniku mikrouszkodzeń, wad produkcyjnych lub częściowego zacienienia. Przegrzewające się ogniwo zamiast produkować prąd, zaczyna działać jak opornik, rozpraszając energię w postaci ciepła. W skrajnych przypadkach temperatura hot-spotu może przekroczyć 250 °C, prowadząc do degradacji folii ochronnej, a nawet samozapłonu modułu. Regularna diagnostyka termowizyjna pozwala zidentyfikować wadliwe panele i wymienić je, zanim staną się źródłem pożaru.
Serwis biogazowni
Eksploatacja i serwis biogazowni wymaga świadomości zagrożeń gazowych, chemicznych i biologicznych.
Strefy zagrożenia wybuchem (Ex): Cały teren biogazowni, a w szczególności okolice zbiorników fermentacyjnych, magazynów biogazu, pompowni i agregatów kogeneracyjnych, musi mieć precyzyjnie wyznaczone strefy zagrożenia wybuchem (zgodnie z dyrektywą ATEX). Wyróżnia się strefy 0, 1 i 2, w zależności od prawdopodobieństwa i czasu występowania atmosfery wybuchowej. Wszelkie prace w tych strefach wymagają stosowania specjalistycznego sprzętu, narzędzi (nieiskrzących) oraz odzieży ochronnej w wykonaniu przeciwwybuchowym.
Monitoring atmosfery: Jest to najważniejsza procedura bezpieczeństwa przed wejściem i podczas pracy w jakiejkolwiek przestrzeni, gdzie może dojść do nagromadzenia niebezpiecznych gazów. Obowiązkowe jest używanie osobistych lub przenośnych detektorów wielogazowych, które w sposób ciągły mierzą stężenie czterech kluczowych gazów:
Metan (CH₄): Główny składnik biogazu, tworzy z powietrzem mieszaninę wybuchową w stężeniu 4,4-15%.
Siarkowodór (H₂S): Produkt uboczny fermentacji, silnie toksyczny gaz, który w stężeniach powyżej 200 ppm poraża nerw węchowy (staje się niewyczuwalny).
Tlen (O₂): Jego niedobór (poniżej 19,5%) prowadzi do uduszenia.
Dwutlenek węgla (CO₂): Cięższy od powietrza, może gromadzić się w zagłębieniach i wypierać tlen.
Zagrożenia chemiczne i biologiczne: Kontakt z substratem (np. gnojowicą) i pofermentem niesie ryzyko zakażenia patogenami, takimi jak Salmonella czy E. coli. Konieczne jest stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej: rękawic chemoodpornych, szczelnych kombinezonów, ochrony oczu oraz ochrony dróg oddechowych, aby zapobiec zakażeniu drogą pokarmową, przez skórę lub przez wdychanie aerozoli.
Środki Ochrony Indywidualnej (ŚOI) i Zbiorowej w sektorze OZE
Zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom opiera się na hierarchii środków kontroli ryzyka. Zawsze priorytet mają środki ochrony zbiorowej (ŚOZ), które chronią wszystkich pracowników w strefie zagrożenia bez konieczności podejmowania przez nich indywidualnych działań. Dopiero gdy zastosowanie ŚOZ jest niemożliwe lub niewystarczające, sięga się po środki ochrony indywidualnej (ŚOI).
Środki Ochrony Zbiorowej (ŚOZ)
Balustrady i barierki ochronne: To podstawowy i najskuteczniejszy sposób zabezpieczania otwartych krawędzi na dachach, pomostach, w wykopach czy wokół otworów w stropach. Zgodnie z przepisami, balustrada musi składać się z poręczy głównej na wysokości co najmniej 1,1 m, deski krawężnikowej o wysokości minimum 0,15 m (zapobiegającej spadaniu narzędzi) oraz poręczy pośredniej lub innego wypełnienia uniemożliwiającego wypadnięcie. Systemy te muszą spełniać wymagania odpowiednich norm, np.PN-EN 14122-3 dla balustrad stałych lub PN-EN 13374 dla tymczasowych systemów zabezpieczeń.
Siatki bezpieczeństwa: Stosowane są do asekuracji pracowników na dużych powierzchniach, np. podczas montażu konstrukcji dachowych, lub do zabezpieczania otworów technologicznych. Norma PN-EN 1263-1 klasyfikuje siatki w zależności od ich przeznaczenia i sposobu montażu (np. typ S do zabezpieczeń poziomych, typ U jako siatki krawędziowe).
Ogrodzenia i prawidłowe oznakowanie: Wygradzanie stref niebezpiecznych (np. zasięgu pracy dźwigu) za pomocą przenośnych barier i oznakowanie ich tablicami ostrzegawczymi jest kluczowe dla ochrony osób postronnych i pracowników znajdujących się poza bezpośrednim obszarem robót.
Środki Ochrony Indywidualnej (ŚOI)
Dobór odpowiednich ŚOI musi być poprzedzony oceną ryzyka zawodowego na danym stanowisku. Sprzęt musi posiadać certyfikat zgodności CE i spełniać wymagania określone w odpowiednich normach zharmonizowanych.
Zadanie / Czynność | Główne zagrożenia | Wymagane kluczowe ŚOI (z normami) |
| ||||
Serwis gondoli turbiny wiatrowej | Upadek z wysokości, porażenie prądem, przestrzeń zamknięta, uderzenie o elementy konstrukcji. | - Szelki bezpieczeństwa: EN 361, EN 358 |
- System asekuracji: EN 354, EN 355, EN 360 |
- Hełm ochronny z paskiem podbródkowym: EN 397 |
- Rękawice elektroizolacyjne: EN 60903 |
- Obuwie elektroizolacyjne: EN 50321 |
- Detektor wielogazowy |
Montaż paneli PV na dachu | Upadek z wysokości, porażenie prądem DC, poślizgnięcie, urazy mechaniczne. | - Szelki bezpieczeństwa: EN 361 |
- Hełm ochronny: EN 397 |
- Obuwie antypoślizgowe i antyprzebiciowe: EN ISO 20345 (np. S3) |
- Rękawice robocze antypoślizgowe |
- Rękawice elektroizolacyjne (przy podłączaniu): EN 60903 |
- Okulary ochronne: EN 166 |
Prace wewnątrz zbiornika biogazowni | Atmosfera wybuchowa, niedobór tlenu, zatrucie (H₂S, NH₃), zagrożenia biologiczne, poślizgnięcie. | - Odzież antyelektrostatyczna: EN 1149-5 |
- Maska pełnotwarzowa z filtropochłaniaczem: np. ABEK-P3 (EN 136, EN 14387) |
- Detektor wielogazowy (CH₄, O₂, H₂S, CO₂) |
- Kombinezon chemoodporny i biologicznie szczelny |
- Rękawice chemoodporne: EN 374 |
- Obuwie antypoślizgowe i chemoodporne |
Tabela 4: Dobór Środków Ochrony Indywidualnej (ŚOI) do zagrożeń w OZE
Szczegółowy przegląd kluczowych ŚOI:
Ochrona przed upadkiem z wysokości: Jest to cały system składający się z trzech komponentów: punktu kotwiczącego (zgodnego z EN 795), podzespołu łącząco-amortyzującego (linki EN 354, amortyzatory EN 355, urządzenia samohamowne EN 360) oraz szelek bezpieczeństwa (EN 361). Hełm musi posiadać zapięcie podbródkowe, aby nie spadł z głowy podczas upadku.
Ochrona przed porażeniem prądem:
Rękawice elektroizolacyjne (EN 60903): Dostępne w 6 klasach (od 00 do 4) w zależności od napięcia, przy którym mogą być używane. Np. klasa 0 pozwala na pracę do 1000 V AC. Mogą mieć dodatkowe kategorie odporności, np. R (odporność na kwas, olej, ozon) lub C (na niskie temperatury).
Obuwie elektroizolacyjne (EN 50321): Chroni przed niebezpiecznym napięciem krokowym. Dostępne jest jako kalosze lub półbuty, również w różnych klasach napięciowych.
Odzież trudnopalna i antyelektrostatyczna: Kluczowa przy ryzyku pożaru, wybuchu lub łuku elektrycznego. Podstawowe normy to EN ISO 11612 (ochrona przed gorącem i płomieniem), EN 1149-5 (właściwości antyelektrostatyczne, niezbędne w strefach Ex) oraz EN 61482-1-2 (ochrona przed termicznymi skutkami łuku elektrycznego).
Ochrona dróg oddechowych: W biogazowniach, gdzie występuje mieszanina niebezpiecznych gazów, konieczne jest stosowanie masek lub półmasek z odpowiednimi filtropochłaniaczami. Oznaczenie ABEK wskazuje na ochronę przed: A - parami organicznymi, B - gazami nieorganicznymi (w tym H₂S), E - dwutlenkiem siarki i innymi gazami kwaśnymi, K - amoniakiem. Dodatkowe oznaczenie P (np. P3) świadczy o ochronie przed pyłami i aerozolami.
Podsumowanie: Kultura Bezpieczeństwa jako Inwestycja, a nie Koszt
Dynamiczna transformacja polskiej energetyki w kierunku odnawialnych źródeł energii to proces nieodwracalny i pożądany. Jednak za imponującymi statystykami wzrostu mocy zainstalowanej kryją się nowe, złożone wyzwania w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jak wykazano w niniejszym raporcie, każda z wiodących technologii – wiatrowa, fotowoltaiczna i biogazowa – charakteryzuje się unikalnym profilem ryzyka, który wymaga specjalistycznej wiedzy, rygorystycznych procedur i dedykowanego sprzętu ochronnego.
Kluczowe wnioski płynące z analizy są jednoznaczne. Po pierwsze, nie ma uniwersalnego podejścia do BHP w OZE; skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem musi być dostosowane do specyfiki technologii. Po drugie, procedury takie jak Lockout/Tagout nie są biurokratyczną formalnością, lecz fundamentem bezpiecznej pracy serwisowej, chroniącym przed często niedocenianym ryzykiem związanym z energią zmagazynowaną. Po trzecie, hierarchia środków ochrony, w której priorytet mają rozwiązania zbiorowe, a środki ochrony indywidualnej są ostatecznością, musi być bezwzględnie przestrzegana.
Należy jednak z całą mocą podkreślić, że nawet najbardziej zaawansowane systemy i najdroższy sprzęt ochronny pozostaną nieskuteczne bez najważniejszego elementu – kultury bezpieczeństwa. To ona, budowana poprzez ciągłe szkolenia, podnoszenie świadomości i promowanie odpowiedzialności na każdym szczeblu organizacji, jest prawdziwą inwestycją w kapitał ludzki i ciągłość działania biznesu. Pracownicy muszą nie tylko znać przepisy, ale rozumieć zagrożenia i być upoważnieni do przerwania pracy, gdy uznają ją za niebezpieczną.
Przyszłość BHP w OZE: Nowe Horyzonty i Wyzwania
Sektor OZE nieustannie ewoluuje, a wraz z nim pojawiają się nowe wyzwania dla bezpieczeństwa pracy. Polska stoi u progu kolejnych, wielkoskalowych inwestycji, które zdefiniują krajobraz energetyczny na dekady, jednocześnie stawiając nowe wymagania przed systemem BHP.
Morskie farmy wiatrowe (Offshore): Budowa i eksploatacja turbin na Morzu Bałtyckim wprowadzi zupełnie nową klasę zagrożeń: praca w surowym środowisku morskim, logistyka i transport personelu na wodzie, procedury ewakuacji medycznej z dala od lądu, a także wpływ ekstremalnych warunków pogodowych. Już teraz eksperci wskazują na brak spójnych, krajowych regulacji i ścieżek kształcenia kadr dla tego sektora, który w najbliższych latach będzie potrzebował dziesiątek tysięcy wykwalifikowanych pracowników.
Magazyny energii: Coraz częściej integrowane z farmami wiatrowymi i fotowoltaicznymi w celu stabilizacji sieci, stanowią kolejny nowy obszar ryzyka. Technologie bateryjne, zwłaszcza litowo-jonowe, niosą ze sobą groźbę niekontrolowanej reakcji termicznej (tzw. thermal runaway), która może prowadzić do gwałtownych i trudnych do ugaszenia pożarów. Dochodzą do tego zagrożenia chemiczne związane z wyciekiem toksycznego elektrolitu oraz ryzyko porażenia wysokim napięciem stałym.
Nowe rozwiązania systemowe: Umożliwienie współdzielenia przyłączy (tzw. cable pooling) czy rozwój klastrów i spółdzielni energetycznych prowadzi do powstawania bardziej złożonych, hybrydowych systemów energetycznych. Z perspektywy BHP oznacza to bardziej skomplikowane procedury odłączania i zabezpieczania energii (LOTO) oraz konieczność koordynacji prac między wieloma podmiotami.
Ta ewolucja technologiczna tworzy swoisty "dług regulacyjny i kompetencyjny", który jako branża musimy pilnie spłacić. Konieczne jest proaktywne działanie na rzecz tworzenia nowych, szczegółowych standardów bezpieczeństwa, programów szkoleniowych i adaptacji przepisów, zanim dojdzie do poważnych wypadków w tych nowych obszarach. Postrzeganie BHP nie jako kosztu, lecz jako strategicznej inwestycji w zrównoważony rozwój, jest warunkiem koniecznym do tego, aby zielona transformacja była nie tylko efektywna, ale przede wszystkim bezpieczna dla jej najważniejszych uczestników – ludzi.
Chcesz zapewnić najwyższy standard bezpieczeństwa w Twojej inwestycji OZE? Skontaktuj się z nami, aby przeprowadzić kompleksowy audyt BHP lub pobierz naszą checklistę bezpieczeństwa dla budowy farmy fotowoltaicznej i zadbaj o swoich pracowników już dziś.
📞 Zadzwoń: +48 660 681 318
📧 Napisz: insafetee@gmail.com
🌐 Odwiedź naszą stronę internetową: https://www.insafetee.com
📍 Sprawdź opinie o nas w Google i zobacz, dlaczego firmy nam ufają: https://g.co/kgs/FbwR3oS
InSafetee - Twój Partner w Bezpieczeństwie Pracy.
